در کوچه پس کوچه‌های بافت تاریخی و 700 هکتاری یزد که از آن به عنوان گسترده‌ترین بافت خشتی یاد می شود، خانه ها، ساباط ها و ابنیه زیادی قرار دارد که مجموعه این بافت را تشکیل می دهند.

برخی از این ابنیه که دارای ارزش معماری و تاریخی بوده اند، توسط متولیان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند اما برخی دیگر که با قدمتی کمتر ولی ارزش معماری دارند، توسط مالکان تخریب می شوند. این درحالی است که هرگونه دخل و تصرف و تغییر در محدوده بافت تاریخی یزد منوط به اجازه از سازمان میراث فرهنگی است اما مالکان این خانه ها وقتی می بینند که ملکشان در معرض تخریب است و سازمان میراث فرهنگی و شهرداری هم برای مرمت و حفظ آن اقدامی انجام نمی دهد، به صورت پنهانی اقدام به ساخت و ساز از داخل ملک می کنند. سپس دیوار قدیمی و خشتی را که رو به کوچه های بافت تاریخی است برمی دارند.

در این حال سازمان میراث فرهنگی و شهرداری هم که متوجه این تغییر نشده بود دیگر نمی تواند کاری از پیش ببرد چون مالک کار خود را انجام داده است. از سوی دیگر آنها عنوان می کنند که مجوز نوسازی خانه فرسوده خود را از شهرداری گرفته بودند!

محسن حاج سعید یکی از دوستداران میراث فرهنگی و دبیرشورای تشکل های گردشگری استان یزد درباره این موضوع به خبرنگار مهر می گوید: در بافت تاریخی یزد چند تا خانه تاریخی و کارگاه شعربافی بود مالکان همیشه سعی می کردند پشت درهای بسته کار کنند مدتی هم افرادی با فرغونهایی پر از آجر وارد ملک می شدند اما اجازه دخالت و بازدید از خانه را به کسی نمی دادند تا اینکه یکدفعه متوجه شدیم دیوار خشتی که با دیوارهای قدیمی بافت هماهنگ بود فروریخت و دیوار آجری با یک در گاراژ بزرگ از داخل کوچه نمایان شد!

وی با طرح این سوال که چطور می شود این مالکان مسئولان شهرداری و میراث فرهنگی را دور می زنند و یک خانه قدیمی را به زمین صاف تبدیل می کنند؟ گفت: ملکی به نام خانه ابریشمی در محدوده بافت با زیر بنای دو هزار و 100 متر دارای گودال باغچه و معماری منحصر به فردی بود که می خواستند آن را به هتل تبدیل کنند.

وی ادامه داد: مدتی بود که فهمیدیم مالک این خانه، بادگیرها را برداشته است. وقتی در این باره از او توضیح خواستیم گفت قرار است بازسازی شود. دو هفته بعد سقف خانه در حال ریزش بود که باز هم جواب داد ترک داشته و می خواهم مقاوم سازی کنم اما بعد از مدتی دیدیم دیوار خانه در اثر یک اتفاق فروریخت و مشخص شد که می خواستند تغییر کاربری دهند.

حاج سعید می گوید: این خانه چون متراژ زیادی داشت راحت به یک تالار عروسی یا مرکز اقامتی تبدیل می شد! اما با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی توانستیم از نابودی کامل این خانه جلوگیری کنیم.

دراین باره محمدرضا کارگر نیز که زمانی معاونت میراث فرهنگی یزد را بر عهده داشته است به خبرنگار مهر می گوید: بافت قدیم یزد باید توسط مردم ساکن در شهر نگهداری شود و آنها با افرادی که قصد تخریب و کوچک کردن بافت را دارند، برخورد کنند چون اگر مردم به سازمان میراث فرهنگی اعتماد و حداقل از ملک خود دفاع کنند دیگر این بافت خدشه نمی بیند.

وی ادامه داد: اگر اطلاعات لازم درباره چرایی حفظ بافت تاریخی به مردم داده شود، آنها یکی از بهترین محافظان بافتها می شوند اما اگر مردم به متولیان حفاظت از میراث فرهنگی بی اعتماد شوند، مسئولان حتی با داشتن یگان حفاظت نیز نمی توانند از تخریب خانه‌های تاریخی جلوگیری کنند.

کارگر با اعلام این که سازمان میراث فرهنگی باید خانه‌های در حال تخریب را بازسازی کند تا مالکان آنها نیز بهانه ای برای تخریب نداشته باشند گفت: برخی از مالکان خانه های تاریخی در بافت قدیم یزد متخلف هستند و هر اندازه که با آنها تعامل شود باز هم به تخلف خود ادامه می دهند اما برخی دیگر چاره ای ندارند بنابراین باید میراث فرهنگی برنامه جامعی برای حل این مشکل داشته باشد.

به گفته کارگر؛ غیر از بناها و مساجد قدیمی، 140 خانه ثبت شده در فهرست آثار ملی در بافت قدیم یزد وجود دارد.